با گسترش یافتن بازار بیت کوین و درپی آن ارزهای دیجیتال، روزبه‌روز به تعداد بیشمار کسانی که تمایل به فعالیت در استخراج بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال پیدا می‌کنند افزوده می‌شود. همان‌طور که شاید بدانید، مهمترین اقدام برای شروع فعالیت در زیمنه استخراج ارز، تهیه دستگاه استخراج یا همان «ماینر» است.
دستگاه ماینر همان طور که از نام آن مشخص است، وسیله‌ای است که به جهت استخراج بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال از آن استفاده می‌شود. ماینرها دستگاه‌هایی ای‌سیک (ASIC) هستند. اینگونه دستگاه‌ها به‌طور مشخص برای فعالیت در زمینه استخراج ارزهای دیجیتال طراحی شدهاند. دستگاه‌های ای‌سیک یا همان مدارهای مجتمع با کاربرد خاص، مدارهایی هستند که تنها به منظور یک کاربرد خاص طراحی و ساخته شدهاند. این گونه دستگاه ماینر توانایی انجام عملیات دیگری را ندارد؛ ولی هدفی که برای آن منظور طراحی شدهاند را با بیشترین توان و سرعت ممکن انجام می‌دهند.
با این تفاسیر، قیمت تمام شده دستگاه‌های ماینر ای‌سیک به دلیل هزینه تولید بالا، نسبت به مدارهای معمولی بیشتر است. همین‌طور به‌دلیل مسئله تحریم‌ها و قانون‌گذاری‌های جدیدی که هر چند وقت یک بار دیده می‌شود، قیمت این دستگاه‌ها در ایران متغیر و حتی نسبت به استاندارد جهانی نیز بالاتر است.
مجموعه این عوامل سبب شده است تا این مطلب را به بررسی وضعیت ماینینگ و قیمت دستگاه ماینر در ایران اختصاص دهیم. در ادامه این مقاله ابتدا به صورت مختصر از وضعیت صنعت استخراج در ایران اطلاع پیدا خواهید کرد. در پایان نیز با عوامل تاثیرگذار روی قیمت دستگاه‌های ماینر آشنا خواهید شد. پس با ما همراه باشید.
وضعیت ماینینگ در ایران
وضعیت صنعت استخراج ارزهای دیجیتال در ایران بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌آید. از ابتدای شکل گیری این صنعت تا اوایل سال ۹۸ ماینرهای ایرانی با قدرت در این درحال فعالیت بودند. البته که شرایط مناسبی حاکم بود. ولی در خرداد ۹۸ بود که دولت و مقامات قضایی موجی از بگیر و ببندها (به‌معنای واقعی کلمه) را آغاز کردند. تا تابستان همان سال، هزاران دستگاه استخراج توقیف شد و ده‌ها نفر از فعالان این حوزه نیز با جریمه‌های سنگین روبه‌رو شدند.
در ۱۳ مرداد ۹۸، مصوبه ماینینگ در صحن دولت به تصویب رسید. این مصوبه، ماینینگ را به‌عنوان فعالیتی قانونی به رسمیت شناخت. ولی ماینرها ملزم شدند تا از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوزهای لازم را دریافت کنند. همین‌طور ماینینگ با برق کشاورزی، صنعتی، خانگی و تجاری نیز ممنوع اعلام شد. بر اساس این مصوبه، ماینرها بایستی از وزارت نیرو، برقی با تعرفه صادراتی دریافت می‌کردند. با قیمت متوسط هر کیلووات ۹۶۵ تومان، این تعرفه قیمتی تقریباً ۹ برابر بیشتر از برق صنعتی بود که ماینرها پیش از آن استفاده می‌کردند.
از سوی دیگر، به‌دلیل مشکلات گمرک و واردات، اکثر دستگاه‌های استخراج موجود در کشور برچسب قاچاق خوردند که طبق قانون، مقامات قضایی می‌توانستند آنها را ضبط کنند.
جریان ابلاغیه وزارت نیرو در سال ۱۴۰۰ چه بود؟
فروردین ماه ۱۴۰۰، بار دیگر قوانین مربوط به تأمین برق مراکز ماینینگ تغییر پیدا کرد. مطابق با ابلاغیه وزارت نیرو، اوقات سال به سه دسته نوع ۱ (اوج بحرانی)، نوع ۲ (محدودیت بار) و نوع ۳ (عادی) تقسیم‌بندی شد. هریک از این دسته‌ها تعرفه و شرایط خاص خود را داشتند. بر اساس این مصوبه و دسته‌بندی، بهای هر کیلووات ساعت برق مصرفی مراکز استخراج برابر با ۱۶,۵۷۴ ریال تعیین شد که این میزان در زمان‌های نوع ۳ (عادی) با ضریب نیم و در زمان‌های نوع ۲ (محدودیت‌دار) با ضریب ۲ محاسبه می‌شد. همین‌طور در زمان‌های نوع ۱ (اوج بحرانی)، فروش برق به مراکز ماینینگ از طریق شبکه نیز ممنوع اعلام شد.
آخرین تغییرات اساسی در قوانین مرتبط به استخراج ارزهای دیجیتال، به خرداد ۱۴۰۰ برمی‌گردد. در تاریخ ۵ خرداد ۱۴۰۰ بود که دولت دوازدهم در پی قطعی‌های مکرر برق در سراسر ایران، استخراج ارزهای دیجیتال به هر صورتی را تا پایان شهریورماه رسماً ممنوع اعلام کرد. این قانون حتی ماینرهای دارای مجوز را نیز شامل می‌شد.
در نهایت نیز در تاریخ آذر ۱۴۰۰، دولت سیزدهم از تداوم ممنوعیت استخراج ارزهای دیجیتال تا اطلاع ثانوی خبر داد. این بدان معناست که در زمان نگارش این مقاله، استخراج ارزهای دیجیتال در ایران رسماً ممنوع است.
قیمت محبوب‌ترین دستگاه‌های ماینر در ایران
پس از آغاز مشکلات عدیده فعالان صنعت ماینینگ در ایران که در بالا به برخی از آنها اشاره کردیم، خریدوفروش دستگاه‌های استخراج در کشور نیز با بحران مواجه شد.
البته همچنان در ایران دستگاه ماینر خریدوفروش می‌شود؛ ولی بازار آن به هیچ وجه قاعده‌مند و امن نیست. تفاوت قیمت دستگاه‌ها بین فروشندگان و دلالان مختلف نسبتاً زیاد است و از سوی دیگر، کلاهبرداران فراوانی نیز برای خالی‌کردن جیب افراد ناآگاه نقشه کشیده‌اند.
به همین دلیل، در هنگام خرید دستگاه استخراج حتماً تحقیقات کاملی را انجام دهید و ترجیحاً حضوری اقدام کنید. سعی کنید افراد دسته اول در این حوزه را پیدا کنید.
عوامل مؤثر بر قیمت ماینر
به هر میزانی که زمان بازگشت سرمایه (مدت‌زمانی که لازم است تا پول خرید یک دستگاه برگردد) کوتاه‌تر باشد، تقاضا برای آن دستگاه نیز بیشتر می‌شود. قیمت آن مدل دستگاه ماینر نیز طبیعتاً بالاتر می‌رود. ولی از نظر کلی، مهمترین عواملی که بر قیمت یک ماینر تأثیر می‌گذارند عبارت‌اند از:
قدرت پردازش یا هش ریت دستگاه
هش ریت، قدرت پردازش دستگاه‌های استخراج را نشان می‌دهد. هرچه بیشتر باشد، قدرت محاسبات دستگاه بالاتر است. به‌زبان ساده، این قدرت پردازش به این معناست که دستگاه استخراج چقدر می‌تواند در پردازش بلاک‌ها به شبکه کمک کرده و تاثیر گذار باشد.
به همین دلیل هرچه این قدرت پردازش یا هش ریت بیشتر باشد، دستگاه توان محاسباتی بیشتری داشته و درنتیجه در یک زمان مشخص مقدار بیشتری ارز دیجیتال استخراج می‌کند.
به‌صورت میانگین هش ریت دستگاه‌های استخراجی که در حال حاضر در ایران رایج هستند در محدوده ۱۴ تا ۱۱۰ تراهش بر ثانیه (TH/S) قرار دارد.
مصرف برق
مصرف برق در کنار هش ریت مهمترین عامل متغیری است که روی سودآوری ماینینگ، بازگشت سرمایه و در نتیجه قیمت ماینر تأثیری مستقیم دارد. در کشورهایی که تعرفه هزینه برق آنها بالاست، دستگاه‌های ماینینگِ پرمصرف (نسبت به قدرت) بسیار ارزان‌تر هستند.
به‌عنوان نمونه، دستگاه ماینر Whatsminer M۳x با قدرت ۱۲ تراهش و مصرف برق ۲,۱۰۰ وات یکی از پرمصرف‌ترین دستگاه‌های استخراج بیت کوین به شمار می‌آید. تا زمانی که ماینرها در ایران با استفاده از برق صنعتی و هزینه کم آن به استخراج بیت کوین مشغول بودند و قیمت بیت کوین و سختی شبکه نیز در وضعیت مناسبی قرار داشت، این دستگاه سودآوری خوبی داشت. ولی اکنون با وجود افزایش قیمت برق ماینینگ در ایران و سختی شبکه بالا، سودآوری این ماینر نیز کم شده است و با قیمت پایین‌تری نیز به فروش می‌رسد.
مصرف برق یک ماینر با قدرت آن و مصرف دیگر دستگاه‌ها ارتباطی مستقیم دارد. به عنوان مثال دستگاهی که ۵۰ تراهش قدرت دارد و مصرف برقش ۲,۱۰۰ وات است، نسبت به قدرت و دیگر دستگاه‌های موجود، پرمصرف شناخته نمی‌شود.
وضعیت شبکه و قیمت
سختی شبکه (Difficulty) متغیری در بیت کوین و برخی دیگر از ارزهای دیجیتال است که همگام با افزایش قدرت پردازش شبکه، افزایش پیدا کرده و استخراج در آن شبکه بلاک چین را سخت‌تر می‌کند.
زمانی که سختی استخراج افزایش پیدا کند و قیمت ارز دیجیتال موردنظر (مانند قیمت بیت کوین) نیز به نسبت آن افزایش نیابد، سودآوری دستگاه‌های ماینر کاهش خواهد یافت و در نتیجه قیمت دستگاه ماینر مورد نظر نیز با کاهش پیدا خواهد کرد.
به‌دلیل ورود دستگاه‌های استخراج جدید، قدرت پرداش شبکه بالا رفته و سختی شبکه مربوطه نیز افزایش می‌یابد. در نتیجه پس از مدتی فعالیت، سودآوری دستگاه‌های استخراج قدیمی از بین می‌رود و قیمتشان سقوط می‌کند.
وزن و اندازه
کوچک و به اصطلاح جمع‌وجوربودن و همین‌طور سبک‌بودن دستگاه‌های استخراج به‌عنوان مزیت در نظر گرفته می‌شود و در قیمت این نوع دستگاه‌های ماینر تأثیرگذار است. وزن و اندازه دستگاه‌هایی که به‌صورت انبوه استفاده می‌شوند، تقریباً مشابه با یکدیگر است.
شرکت و برند تولیدکننده
حتماً شما هم هنگام خرید لپ‌تاپ یا گوشی، از مهمترین مسائلی که به آن توجه می‌کنید، برند یا شرکت سازنده آن محصول است. برخی از محصولات صرفاً به دلیل اینکه برند و کارخانه‌ای که آن را تولید کرده سابقه درخشان‌تری در آن حوزه دارند، قیمتشان بالاتر است.
این امر در دستگاه ماینر نیز مشاهده می‌شود. بدین معنی که، چه شرکتی آنها را تولید کرده است، اهمیت زیادی دارد. از مشهورترین کمپانی‌هایی که در حال حاضر دستگاه ماینر را تولید می‌کنند می‌توان به شرکت بیت‌مین (Bitmain)، تولیدکننده ماینرهای انت‌ماینر (Antminer) و شرکت میکروبی‌تی (MicroBT)، تولیدکننده ماینرهای واتس‌ماینر (Whatsminer) اشاره کرد. البته که قیمت محصولات این دو شرکت نسبت به سایر شرکت‌ها بالاتر است.
آکبند یا کارکرده بودن دستگاه ماینر
همان‌طور که قابل حدس است، یکی از عوامل کلیدی در تعیین قیمت یک دستگاه ماینر، آکبند یا کارکرده بودن آن است. قبل از این نیز اشاره کردیم که قیمت ماینرها در ایران متغیر است و از اصول ثابتی پیروی نمی‌کند. این امر هم درمورد دستگاه‌های آکبند و هم درمورد دستگاه‌های کارکرده صادق است. ولی در اصل، دستگاه‌های آکبند قیمت بالاتری نسبت به انواع کارکرده دارند.
درمورد دستگاه‌های کارکرده نیز، مسلماً هرقدر که یک دستگاه جدیدتر و سلامت آن بیشتر باشد، قیمت آن بالاتر می‌رود. به‌طوری که قیمت برخی از دستگاه‌های کارکرده را می‌توان تا حدی با نسخه‌های آکبند آن برابر دانست.
هنگام خرید ماینرهای کارکرده حتماً به نکاتی مانند نحوه نگهداری از دستگاه، شرایطی که دستگاه در آن نگهداری شده، سلامت بدنه و ظاهر آن و صدای آن توجه کنید. ماینرها دستگاه‌هایی با استهلاک بالا هستند و استفاده از آنها به مراقبت‌های خاص نیازمند است. اگر این دستگاه‌ها در شرایط خوبی نگهداری نشده باشند، طول‌عمرشان نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش کردیم نگاهی به صنعت استخراج ارزهای دیجیتال در ایران داشته و چالش‌های آن را بررسی کنیم.
با این حال، در طول مقاله اشاره کردیم و باز هم تکرار می‌کنیم که استفاده از دستگاه ماینر برای استخراج ارزهای دیجیتال در ایران ممنوع و غیرقانونی است. این کار چالش‌هایی دارد که در کنار چالش‌های همیشگی استخراج (سختی استخراج، سقوط قیمت ارزهای دیجیتال، هزینه برق، موانع قانونی، منسوخ شدن دستگاه‌ها و …) این صنعت را به فرآیندی پرریسک تبدیل می‌کند.
اگر با تمام نکات مطرح‌شده، همچنان درصدد خرید دستگاه ماینر هستید، باید توجه کنید که این دستگاه‌ها اغلب به‌صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشور شدهاند که نتیجه آن شکاف قیمت زیاد، پشتیبانی‌نکردن از مشتری و کلاهبرداری‌های بسیار است.