اتریوم (Ethereum) یا اتر با واحد اختصاری «ETH» یک ارز دیجیتال و شبکه‌ای غیرمتمرکز است.
این شبکه سه هدف و کاربرد اصلی دارد: ۱. پول دیجیتال غیرمتمرکز؛ ۲. تسهیل پرداخت‌های جهانی؛ ۳. ساخت و اجرای برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز. منظور از «غیرمتمرکز» سیستم، برنامه، کشور یا هر‌چیزی است که کنترلش فقط در دست فرد یا شرکت یا دولت خاصی نباشد و بقیه هم بتوانند در کنترل آن ایفای نقش کنند؛ مانند حکومتی دموکراتیک که یک نفر به‌تنهایی نمی‌تواند تمام اختیارات را در دست داشته باشد.
اتریوم آمده است که «همه‌چیز» را غیرمتمرکز کند. آینده‌ای را تصور کنید که مردم مستقیماً و بدون اعتماد به واسطه‌های فاسد، از انواع خدمات مالی و غیرمالی استفاده می‌کنند. سیستم‌هایی که کنترلشان در دست مردم است، هیچ‌گاه متوقف نمی‌شوند و هیچ‌کس نمی‌تواند در کار آن‌ها تداخل ایجاد کند. این آینده‌ای است که اتریوم برایش ساخته شده است.
اتریوم چیست؟
در وب‌سایت رسمی اتریوم، این پروژه این‌گونه تعریف شده است:
اتریوم بستری غیرمتمرکز برای اجرای قراردادهای هوشمند است. هیچ‌گونه احتمال ازکارافتادگی، سانسور، تقلب یا دخالت واسطه‌ها برای برنامه‌هایی که روی این شبکه اجرا می‌شوند، وجود ندارد.
اینکه «قرارداد هوشمند» چیست را درادامه توضیح می‌دهم؛ اما تا این‌جای مطلب همین‌قدر می‌گویم که اتریوم را میتوان از دو منظر تعریف کرد:
- اتریوم شبکه غیرمتمرکز است.
- اتریوم ارز دیجیتال است.
اتریوم شبکه غیرمتمرکز است
اتریوم شبکه‌ای غیرمتمرکز برای ساخت برنامه‌های کامپیوتری و انجام تراکنش‌های مالی و غیرمالی است. به‌عبارت ساده‌تر و نه دقیق، اتریوم را اینترنتی غیرمتمرکز در نظر بگیرید که روی آن می‌توانید وب‌سایت‌های غیرمتمرکز راه‌اندازی کنید؛ وب‌سایت‌هایی که متوقف نمی‌شوند و دولت‌ها و واسطه‌ها نمی‌توانند آن‌ها را ببندند.
درحقیقت، فرق اتریوم با بسترهای قدیمی مانند وب امروزی این است که در اتریوم واسطه حذف شده است و کنترل داده‌ها و دارایی‌ها می‌تواند به‌معنای واقعی کلمه در دست خودِ افراد باشد.
اتریوم ارز دیجیتال است
اتریوم ارز دیجیتال هم محسوب می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، برای اینکه این شبکه کامل و مستقل باشد، ارز دیجیتال «اتر» (Ether) با واحد اختصاری ETH در این شبکه تعریف شده است. این دارایی واحد پولی شبکه و راهی برای پرداخت هزینه‌ها و کارمزدهاست.
فراموش نکنید که در جامعه ارزهای دیجیتال، به ارز دیجیتال شبکه اتریوم همان اتریوم هم گفته می‌شود؛ اما در واقعیت نام آن «اتر» است. بنابراین، اگر جایی «خرید اتریوم»، «تحلیل اتریوم» و… را دیدید، منظور همان اتر است.
افراد زیادی با امیدواری به آینده اتریوم، روی این ارز دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند. شما می‌توانید به‌راحتی اتر را از وب‌سایت‌های صرافی ارز دیجیتال بخرید و روی نرم‌افزارهای کیف پول در موبایل یا کامپیوتر شخصی ذخیره کنید. درادامه مقاله، درباره اتر و چگونگی نگه‌داری و خرید آن بیشتر می‌خوانید.
اتریوم چگونه دنیای ما را متحول خواهد کرد؟
برنامه‌ای مانند تلگرام یا اینستاگرام را در نظر بگیرید. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از این برنامه‌های مفید برای پیام‌رسانی و ارتباط استفاده می‌کنند؛ اما مسئله‌ای بنیادین درباره‌شان وجود دارد که کمتر کسی به آن توجه می‌کند: این برنامه‌ها متمرکز هستند. برای مثال، اینستاگرام به شرکت فیس‌بوک تعلق دارد و این شرکت طبق سیاست‌هایش، ممکن است محتوایی را حذف یا دسترسی‌ها را مسدود کند یا حتی داده‌های خصوصی را بفروشد.
ازنظر تئوری، با اتریوم، این بستر غیرمتمرکز، میتوان اینستاگرامی ایجاد کرد که به‌جای فیس‌بوک، مالک حقیقی آن همان کاربرانش باشند و خودشان آن را کنترل کنند. این همان وب ۳.۰ است که آینده اینترنت خواهد بود.
البته نباید فراموش کرد این پروژه هنوز در ابتدای راه قرار دارد و حداقل در مقطع فعلی، مشکلات فنی آن اجازه نمی‌دهند سیستم بزرگی مانند اینستاگرام را روی آن بسازیم.
به‌عنوان نمونه دیگر، با این شبکه می‌‌توانیم انتخابات آزاد و شفاف برگزار کنیم؛ انتخاباتی که در آن امکان تقلب وجود نداشته باشد. اتریوم می‌تواند هر خدمت متمرکز دیگری را غیرمتمرکز کند. امور مهمی ازجمله پرداخت‌ها، بیمه، رأی‌گیری، بانکداری، وام‌دهی و بسیاری از خدماتی که اکنون واسطه‌ها انجام می‌دهند، با این شبکه غیرمتمرکز می‌شود. هرکس می‌تواند در شبکه باز اتریوم، برنامه غیرمتمرکز (Dapp) یا ارز دیجیتال (توکن) خود را توسعه دهد.
اتریوم با این هدف بنیان نهاده شد تا برای انجام امور زندگی‌مان به هیچ بانک یا شرکت یا نهاد دیگری جز خودمان نیاز نداشته باشیم.
همچنین دراینجا بخوانید؛ خالق اتریوم، ویتالیک بوترین از ۳ فرصت بزرگ ارزهای دیجیتال خبر داد
تاریخچه‌ای کوتاه
مقاله معرفی (ایده) یا وایت‌پیپر (Whitepaper) اتریوم در سال ۲۰۱۳ منتشر شد و در سال ۲۰۱۵ رسماً شبکه شروع به کار کرد.
ایده‌پرداز اصلی این پروژه، جوان روسی‌کانادایی، ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) است که از حامیان بیت کوین بود و با الهام از بیت کوین، ایده «غیرمتمرکزکردنِ همه‌چیز» را ارائه داد.
تاریخچه اتریوم پر از فرازونشیب است؛ از تولد اتریوم کلاسیک بهدلیل هک گرفته تا به‌روزرسانی‌های تاریخی. حیف که بهدلیل محدودیت واژه‌ها، در این مقاله نمی‌توان به این تاریخچه جالب پرداخت.
شباهت‌ها و تفاوت‌های بیت کوین و اتریوم
ازآن‌جاکه بیت کوین اولین ارز دیجیتال غیرمتمرکز است، شاید یکی از بهترین روش‌ها برای درک بهتر اتریوم، بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های آن با بیت کوین باشد.
شباهت‌ها با بیت کوین
بیت کوین و اتریوم از چند جنبه شبیه هم هستند:
هر دو ارز دیجیتال هستند
هم بیت کوین و هم اتریوم دو ارز دیجیتال غیرمتمرکز هستند که در صرافی‌های آنلاین معامله می‌شوند.
هر دو بلاکچین مستقل دارند
مانند بیت کوین، اتریوم هم بلاکچین دارد. اطلاعات تراکنش‌ها و قراردادهای هوشمند روی بلاکچین ثبت می‌شود. درادامه، درباره بلاکچین بیشتر توضیح می‌دهم.
هر دو در کیف پول‌ها ذخیره می‌شوند
برای ذخیره بیت کوین و اتریوم به کیف پول‌های دیجیتال نیاز دارید. درباره این موضوع هم درادامه مقاله توضیح می‌دهم.
هر دو عمومی و بدون نیاز به مجوز هستند
مانند بیت کوین، شبکه اتریوم هم عمومی است و همه می‌توانند از آن استفاده کنند. هرکسی می‌تواند از این شبکه برای ایجاد تراکنش یا قراردادهای هوشمند بهره ببرد، بدون اینکه نیاز باشد از جایی اجازه بگیرد. اتریوم شفاف و آزاد و عمومی است.
تفاوت‌ها با بیت کوین
بیت کوین و اتریوم حداقل از جنبه‌های زیر با یکدیگر تفاوت دارند:
هدف خلقت
بیت کوین اولین سیستم پولی غیرمتمرکز و دیجیتال و توزیع‌شده است. بیت کوین خلق شد تا پولی غیرمتمرکز باشد؛ اما فقط پول!
درمقابل، اتریوم یک قدم پا را فراتر گذاشته و امکان اجرای غیرمتمرکز کدهای کامپیوتری (قرارداد هوشمند) را هم فراهم کرده است تا بتوانیم علاوه‌بر پول، بقیه چیزها را هم غیرمتمرکز کنیم.
تراکنش‌های اتریوم سریع‌تر هستند
به‌طورکلی، تراکنش‌های اتریوم سریع‌تر از بیت کوین تأیید می‌شوند. اگر روی شبکه اصلی بیت کوین تراکنش انجام دهید، با کارمزد معمولی شاید تأیید تراکنش شما حدود یک ساعت زمان ببرد؛ اما روی اتریوم این فرایند فقط چند ثانیه طول می‌کشد.
تعداد واحدهای اتر نامحدود است
یکی از تفاوت‌های اصلی بیت کوین و اتریوم، تعداد واحدهای (عرضه) این دو ارز است. بیت کوین محدودیت عرضه دارد؛ اما اتر نامحدود عرضه خواهد شد.
طبق پروتکل بیت کوین، فقط ۲۱میلیون واحد از این ارز دیجیتال استخراج می‌شود؛ درحالی‌که در اتریوم، هیچ محدودیتی وجود ندارد و در زمان نگارش این مطلب، بیش از ۱۲۰میلیون واحد اتر به گردش درآمده است.
گفتنی است این به‌معنای تورم افسارگسیخته در اتریوم نیست؛ چراکه تورم سالانه اتر مشخص و محدود و نزدیک به ۴درصد است که بسته به شرایط ممکن است کمی افزایش یا کاهش یابد.
بلاکچین اتریوم
اتریوم هم مانند بیت کوین برای ذخیره سوابق تراکنش‌ها و امنیت آن‌ها از فناوری بلاکچین استفاده می‌کند. بلاکچین را مانند دفتر حساب‌وکتابی در نظر بگیرید که در آن، تمام تراکنش‌های انجام‌شده شبکه اتریوم ثبت می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر شما یک اتر برای فرد دیگری ارسال کنید، این تراکنش در بلاکچین اتریوم برای همیشه ذخیره می‌شود.
بانک‌ها هم در سرورهای کامپیوتری، دفترکل یا دفتر حساب‌وکتابی دارند که تراکنش‌ها را ذخیره می‌کند. باوجوداین، بلاکچین اتریوم چهار خصوصیت اصلی دارد که آن را از دفترکل بانک‌ها متمایز می‌کند:
- بلاکچین اتریوم عمومی است.
- بلاکچین اتریوم شفاف است.
- بلاکچین اتریوم توزیع‌شده است.
- بلاکچین اتریوم دربرابر سانسور مقاوم است.
بلاکچین اتریوم عمومی است
دفتر حساب‌وکتاب اتریوم عمومی است؛ یعنی هرکس می‌تواند با اتصال مستقیم به شبکه، به‌اصطلاح به نود (Node) تبدیل شود و یک نسخه از دفترکل (شامل همه تراکنش‌ها) را دانلود کند.
بلاکچین اتریوم شفاف است
همه می‌توانند تراکنش‌های اتریوم را بررسی و رهگیری کنند. رقم موجودی‌ها هم مشخص است؛ البته نه اینکه هویت افراد به‌طور‌مستقیم مشخص شود؛ اما میتوان موجودی آدرس‌های کیف پول را مشاهده کرد.
بلاکچین اتریوم توزیع‌شده است
هر کامپیوتری که به شبکه اتریوم متصل و به نود تبدیل شود، یک نسخه کامل از بلاکچین را دریافت می‌کند. بنابراین، بلاک چین اتریوم نقطه شکست واحد ندارد و اگر اطلاعات از کامپیوتری پاک شود، همچنان کامپیوترهای دیگر در سراسر جهان از اطلاعات محافظت می‌کنند.
بلاکچین اتریوم دربرابر سانسور مقاوم است
به‌لطف ساختار بلوکی در بلاکچین اتریوم، تمام داده‌های ذخیره‌شده در بلاکچین زنجیروار به یکدیگر مرتبط هستند؛ به‌گونه‌ای که تغییر یک داده سایر بلاک‌ها را غیرمعتبر می‌کند. این ویژگیِ خاص بلاکچین را تا حد زیادی دربرابر سانسور مقاوم می‌کند.
مکانیزم اجماع (اتریوم ۲.۰)
وقتی می‌گوییم اتریوم شبکه‌ای غیرمتمرکز است، پس هنگامی‌که برای کسی پول ارسال می‌کنید، چه کسی از تراکنش شما پشتیبانی می‌کند تا انتقال انجام شود؟ چه کسی تراکنش‌های اتریوم را تأیید یا امنیت این شبکه را حفظ می‌کند؟ پاسخ این پرسش‌ها اعتبارسنج‌ها یا دارندگان اتر هستند.
در ابتدای کار شبکه اتریوم تا سال ۲۰۲۲، اتریوم مانند بیت کوین مبتنی‌بر استخراج (ماینینگ) بود. افرادی که می‌خواستند در فرایند ساخت بلاک‌های تراکنش شرکت کنند، باید قدرت پردازش سخت‌افزارهای کامپیوتری را برای شرکت در عملیات استخراج به شبکه اختصاص می‌دادند و شبکه در ازای این قدرت پردازش که در‌نهایت باعث امنیت و تأییدشدن تراکنش‌ها می‌شد، به استخراج‌کنندگان پاداش اعطا می‌کرد. به این فرایند الگوریتم اثبات کار (Proof Of Work) می‌گویند.
تا اینکه طبق برنامه ازپیش‌تعیین‌شده و در طرحی به نام «اتریوم ۲.۰» (ETH ۲.۰)، در سپتامبر۲۰۲۲ (شهریور۱۴۰۱) این شبکه برای مقیاس‌پذیری بیشتر (تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر) و کاهش اتلاف انرژی، از اثبات کار به الگوریتم اثبات سهام (Proof Of Stake) کوچ کرد و استخراج اتر برای همیشه پایان یافت.
در روش اثبات سهام، افراد برای مشارکت در کار اعتبارسنجی تراکنش‌ها و ایجاد بلاک، باید اتر بخرند و در کیف پول خود به شبکه اختصاص دهند یا به‌عبارت‌دیگر باید سهام‌گذاری (Staking) کنند. بدین‌ترتیب، می‌توانند در کار تأیید تراکنش‌ها مشارکت و به‌عنوان پاداش واحدهای جدید ارز دیجیتال (اتر) دریافت کنند. مشارکت‌کنندگان کارمزد تراکنش‌های شبکه را برای خود برمی‌دارند. با این رویکرد برای مشارکت در شبکه دیگر به خرید سخت‌افزارهای گران‌قیمت و مصرف برق نیاز نیست.
قیمت اتر
چرا اتر ارزش دارد؟ پاسخ ساده است: به همان دلیلی که بنزین ارزش دارد. اتر سوخت شبکه اتریوم است و اعتبارسنج‌های شبکه (سهام‌گذارها) پاداش خود را با اتر دریافت می‌کنند. برای هر فعالیت و تراکنش روی اتریوم، باید کارمزد شبکه را با اتر پرداخت کنیم؛ بنابراین، اتر می‌تواند گزینه‌ای برای سرمایه‌گذاری باشد.
بدیهی است که هرچه اتریوم قدرتمندتر شود و اعتماد به این شبکه افزایش یابد، ازنظر تئوری قیمت اتریوم هم افزایش پیدا خواهد کرد. درمقابل، زمانی‌که شبکه اتریوم ضعیف عمل کند و نتواند طبق نقشه‌راه به اهدافش برسد، قیمت اتر روند نزولی به خود خواهد گرفت. ناگفته نماند درباره قیمت اتر و تمام ارزهای دیجیتال، روند کلی بازار و رویدادهای خارجی هم دخیل هستند؛ مانند اخبار قانون‌گذاری این حوزه.
اولین‌بار اتر با چه قیمتی معامله شد؟
در سال ۲۰۱۴ و در برنامه جذب سرمایه بنیاد اتریوم، حدود ۷میلیون واحد اتر با قیمت هر واحد تقریباً ۰.۳ دلار پیش‌فروش شد؛ بنابراین، اولین قیمت اتر را ۰.۳ دلار در نظر می‌گیریم. در زمان به‌روزرسانی این مطلب (دی۱۴۰۱)، قیمت هر اتر حدود ۱,۲۰۰ دلار است و این یعنی سرمایه‌گذاران اولیه اتریوم اگر همچنان دارایی‌هایشان را داشته باشند، حدود ۴۰۰,۰۰۰درصد در سود هستند.
اوج قیمت اتر چقدر است؟
۱نوامبر۲۰۲۱ (۱۹آبان۱۴۰۰) اتریوم با رسیدن به قله حدود ۴,۷۰۰دلاری، اوج تاریخی جدیدی ثبت کرد. با‌توجه‌به رشد سرسام‌آور قیمت دلار در ایران، قیمت اتریوم به تومان هم افزایش نجومی یافته است و از کف حدود ۲هزار تومان در سال ۱۳۹۴، در اوج (آذر۱۴۰۰) به بیش از ۱۴۰میلیون تومان رسید. در زمان به‌روزرسانی این مقاله (دی۱۴۰۱)، با اصلاح شدید قیمت اتر از اوج، قیمت ریالی اتریوم حدود ۴۸میلیون تومان است.
نمودار قیمت اتریوم از ابتدای معامله در صرافی‌ها (سال ۲۰۱۵) تا به‌روزرسانی این مقاله (دی۱۴۰۱) (منبع: تریدینگ ویو)